REZİSTANS
Emre Baykal

Ali Kazma, "Rezistans" başlıklı video serisinde, bedeni hem kendi kısıtlarından kurtarıp özgürleştiren, hem de sınırlayıp kontrol altına alan müdahale ve stratejileri inceliyor. Günümüzde insan bedeni için geliştirilen söylem, teknik ve yönetim taktiklerine ilişkin kapsamlı bir araştırma niteliğindeki bu video serisi, beden üzerinde gerçekleştirilen müdahaleleri anlamaya odaklanıyor. "Rezistans", hem gerçek ve sınırlandırılmış bir imge hem de bir sonsuz imkânlar alanı olarak bedenin kaynak oluşturduğu sınırsız bilgiyi, zaman içinde daha da genişleyerek kapsamına almayı vaat ederken, Ali Kazma’nın sanatsal üretiminin bundan sonra evrileceği yöne ilişkin önemli ipuçları sunuyor.
Ali Kazma 2005 yılında "Engellemeler" (Obstructions) başlığı altında üretmeye başladığı video serisinde, düzenle kaos, yaşamla ölüm arasındaki gergin dengeyi, insanın dağılmaya, yok olmaya eğilimli dünyayı bir arada tutma çabasını ve bunu başarmak için geliştirdiği fiziksel üretimin çeşitliliğini, insan doğası içinde bu üretimin ne ifade ettiğini araştırmıştı. Şimdilik 16 parçadan oluşan "Engellemeler", Ali Kazma’nın "İstanbul Yaya Sergileri II: Tünel-Karaköy" (2005) başlıklı kamusal alan sergisi için gerçekleştirdiği, 37 günlük performatif bir videodan beslenir. "Bugün" (Today) adlı bu çalışmada Kazma, serginin kapsadığı bölgenin günlük yaşantısı içinde yürütülen mikro düzeydeki üretim ve onarım etkinliklerinin izini sürmüş; gün içinde kamerasıyla kaydedip montajladığı bu etkinlikleri, aynı gün hava karardıktan sonra Tünel Meydanı’na bakan bir dükkân vitrinine yansıtmıştı. Sanatçının kendi bedensel ve zihinsel çalışmasını, bölgenin günlük rutini içindeki çalışmalara eklemleyen bu performatif iş, genellikle görmeden geçip gittiğimiz –ya da kapalı mekânlarda gerçekleştirildikleri için göremediğimiz– her türlü üretim, bakım, onarım etkinliğini, fragmanlar halinde görünür kılıyordu. "Bugün", en geniş anlamıyla çalışan insan bedenini, bedenin kendi uzantısı gibi kullandığı araçları, çalışma halindeki bedenlerin ortak jest ve eylemlerini ve bu eylemler arasındaki benzerlikler ve farklılıklar yoluyla kurulan grameri, kendi araştırma alanı içine taşıyordu.
"Bugün"ü oluşturan fragmanların tekrar ziyaret edilmeleri fikriyle tetiklenen "Engellemeler" serisinde yer alan işlerin çoğu, insan bedeninin sürekliliği, konforu, ölçülmesi, kontrolü, bakımı ve onarımı için verilen uğraşları konu edinirler. Bu uğraşların icra alanı ve son ürünü bedeni destekleyen ya da tamamlayan materyal nesneler olduğu kadar ("Blucin Fabrikası", "Çelik Fabrikası", "Saat Tamircisi", "Mutfak"), kimi zaman beden de kendisini icraya açar ("Dansçı", "Ressam"), ya da kendisi icranın alanına dönüşür ("Beyin Cerrahı"). Serinin adında ima edilen karşı koyma çabası ise, her şeyin eninde sonunda ayrışıp yok olacağına dair temel bir bilimsel gerçeğe referans verir. Söz konusu ‘engelleme’ler, insanın bu mutlak yok oluş sürecine –ve nihayetinde ölüme– karşı sürdürdüğü, bu süreci en azından yavaşlatıp geciktirmeye yönelik bitmeyen bir çaba olarak üretim ve onarım aktivitelerinin toplamına işaret eder.
Tıpkı "Engellemeler"in "Bugün"ün içinden genişleyerek doğuşu gibi, "Rezistans" da "Engellemeler" serisinin içinden genişliyor; bilimsel, kültürel ve toplumsal araçlar yoluyla bedenin bugün nasıl şekillendirildiğini, bir icra alanı olarak nasıl tekrar tekrar yeniden üretildiğini araştırıyor. Diğer bir deyişle, "Rezistans", yaratıcı bir güç olan bedenin üretim aktivitesini doğrudan beden üzerine taşıyor; üreten ve üretilen, şekil veren ve şekillenen, bu kez bedenin kendi maddeselliğinde birleşiyor.
Ali Kazma, "Rezistans"ın yaklaşık bir yıl süren çekimleri boyunca, bedeni hem inşa hem de kontrol eden süreçleri kaydetmek için pek çok farklı mekâna girdi. İnsanın kendi bedeninin toplumsal, kültürel, fiziksel ve genetik kodlarını kırmaya çalışıp onu kusursuzlaştırma çabasının yanı sıra, bedenin bu tür müdahaleler yoluyla nasıl yeni sembollerin ve anlamların taşıyıcısı haline geldiğini araştırdı.
"Rezistans" başlığı altında toplanan ve birlikte gösterilerek tek bir yerleştirmenin kurgusunda birbirlerini bütünleyen bu videolar, materyal bedenin inşasını üç ayrı katmanda incelemeye alıyorlar. Bedeni gözden çıkarıp bir kenara atabileceğimiz, ama aynı zamanda bireyin fiziksel temsili ve kefili olarak kendini dayatan bir kabuk olarak düşünecek olursak¹ Ali Kazma’nın kamerası, bir rezistans alanı olarak bu kabuğun kendisine ve ona yapılan müdahalelere baktığı kadar; bu yüzeyin altında olana, yani bedeni hem bir arada tutan hem de her an dağılıp yok olmasına yol açana, başka bir deyişle en materyal haliyle ‘etin’ alanına da iniyor. Bir üçüncü katman ise, bedensel kabuğu sarıp kuşatarak onu şekillendiren, disiplin altına sokan, bedeni sürekli denetleyip kontrol ve gözetim altında tutan kurumsal/mekânsal kabuklar olarak karşımıza çıkıyor.
Ali Kazma, "Rezistans"ta bedene yönelik müdahaleleri yalnızca kamerasını yönelttiği özneler aracılığıyla değil, öznenin yeniden kurgulanışına sahne olan mekânlar yoluyla da anlamaya çalışıyor. Antik Yunan’dan beri bedeni zihnin ve ruhun tabutu, kafesi ya da onları hapseden hücre olarak mekânsallaştıran metaforun karşılığını mimaride ve mekânın organizasyonunda ararken bedenin kendisini neredeyse hiç göstermese de, kamerasını sürekli onun kontrolünü, denetimini, terbiyesini hatırlatan mekânlara yöneltiyor.
"Rezistans", bedenin gizemine meydan okuyup onu neredeyse anatomik bir nesne olarak anlamaya çalışan, indirgeyici bir yaklaşım benimsemek yerine, bedenin fiziksel ve kavramsal bir mekân olarak ürettiği anlamlar bütününü ve bunlara ilişkin enigmayı geniş bir ilişkiler ağı içinden okumaya çalışıyor. Ali Kazma, ilk kez Venedik Bienali’nde gösterilen bu çok kanallı video yerleştirmesinde, toplumsal, kültürel ve bilimsel katmanlarda bedeni şekillendiren ağları; "beden olmak" ve "bir bedene sahip olmak" arasındaki ilişkiyi², bir bilgi, denetim ve performans alanı olarak bedenin sonsuz olanak ve sınırlarında oluşan gerilimi, "materyal beden", "toplumsal beden", "denetlenen beden", "disipline edilmiş beden", "çalışan beden" ve "cinsel beden" gibi farklı tanım ve algılar içinde araştırıyor.
Ali Kazma, bu geniş kapsamlı projenin çekimlerini dünyanın çeşitli yerlerinde, farklı mekânlar ve öznelerle birlikte gerçekleştirdi: Paris’te bir film seti, Sakarya’da bir hapishane, İstanbul’da bir okul ve bir ameliyathane, Amerika’da bir ‘cryonics’ merkezi, Berlin’de robot üretim ve deneylerinin yapıldığı bir üniversite, Lozan’da bir tıbbi araştırma laboratuvarı, Londra’da bir dövme stüdyosu ve New York’ta Hamlet provalarının yapıldığı bir tiyatro salonu, bunlardan bazıları.
Kazma, henüz "Rezistans"ın üretim aşamasındayken verdiği bir röportajda,³ insanın üretirken çevresini ve dünyayı nasıl değiştirdiği, bunun sonucu olarak da dünyanın onu nasıl değiştirdiğiyle ilgilendiğini, işlerinde insan ve onu kuşatan dünya arasındaki bu karşılıklı etkileşimi araştırdığını söylemişti. "Rezistans" serisi, tıpkı "Engellemeler"de olduğu gibi, insanın dünyaya şekil vermek üzere geliştirdiği üretim süreçlerini incelerken, yine bu süreçler içinde şekillenen insan bedenini merkezine alıyor. Serinin 55. Venedik Bienali’ndeki ilk gösteriminde izleyiciyi dört bir yandan çevreleyen mekânsal bir kurguyla sunulan bu çok kanallı video yerleştirmesi, Ali Kazma’nın sanat aracılığıyla dünya ile kurduğu etkileşime yeni bir beden daha kazandırıyor.